Eresbilek IASA, Soinu eta Ikus-entzunezko Artxiboen Nazioarteko Elkartearen Urteko Konferentzian parte hartzeko aukera izan du aurten. Hemen uzten dizuegu hitzaldien eta programatutako jardueren kronika txiki bat. IASA 2022ren Urteko Kongresua hasi zen irailaren 26an, Mexiko Hirian. Aurtengo gaia “etorkizuneko artxiboak: irekiak, iraunkorrak eta bidezkoak” izan da.

Inaugurazio hitzaldia Leon F. García Corona musikologoak eman zuen, eta Mexikoko herri-musikako identitate sozial eta kulturalaren doinuei buruz hitz egin zuen, hogeita hamarreko hamarkadako bikote eta hirukote ospetsuenetakoenak ikusiz; Andrew Sisters, Los Panchos Padilla Ahizpak (Las Andrew Sisters amerikarrak) edo Las Hermanas Aguilas.

José Antonio Pereira Coitiñok soinu-dokumentuak aipatu zigun iragan hurbilaren azterketarako iturri gisa. Diktaduratik demokraziarako trantsizioan, 1980tik 1985era bitartean, kaseteak Uruguaiko gizartean izan zuen papera izan zuen ardatz bere azalpenak.

José Antonio Pereira Coitiño nos habló de “Los documentos sonoros como fuente para el estudio del pasado reciente”. Su exposición se centró en el papel del casete en la sociedad Uruguaya durante la transición de la dictadura a la democracia, entre los años 1980 a 1985.

Hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieraren eta laurogeiko hamarkadaren hasieraren artean, kasete-irakurgailen salmentak gora egin zuen.  Formatu horretarako sarbidea zabaldu zen, soinuak sortzeko, entzuteko eta kontserbatzeko. Zentsurak komunikabideak kontrolatzen zituen testuinguru horretan, etxeko-industriak komunikazio sistema alternatibo bat sortzeko aukera izan zuen, Uruguay-en bertan zeuden uruguaitarren eta zentsura saihestuz erbestean zeudenen artean. Grabazio horiek “soinuak trantsizioan: 1980-1990” izeneko proiektuaren parte dira, eta soinu-paisaia anitza eta sakabanatua eskaintzen dute: erbesteko politikarien ahotsak, gizarte-erakundeak eta abar.

Horren erakusgarri, Pereira irakasleak modu klandestinoan grabatutako kasete bat aurkeztu zuen, lau audiorekin: zuzeneko grabazio bat, maiatzaren leheneko gertaeren zati batekin, irrati nazionalak gertakari horri buruz eman zuen narrazioa, Montevideoko telebistak ekitaldi horri buruzko informazioa nola eman zuen erakusten duen audio bat eta gertaera hori nola bizi izan zuen kontatzen duen kasetea grabatu zuen pertsonaren kontakizuna.  Gertaera historiko bera hainbat bertsiotan eraksten duen soinu-iturria da.

Arratsaldean, José Velázquez espainiarrak “la Digitalización de la memoria colectiva” proiektua aurkeztu zuen. Tokiko erakundeei beren historia zaintzen laguntzea du xede proiektu honek.  Oinarrizko kolektiboen dokumentu historikoak galtzeko arriskuaz kezkatuta, proiektuak materialak digitalizatu, deskribatu, zabaldu eta kontserbatzeko laguntza ematen du, baita auzoetan kultura-jarduerak sustatzeko ere.

Brasilgo hizlari Cadu Marconik Antonio Spirito Santo musikariaren funtsera hurbildu gintuen, “Artxiboen lekua, gizartearen eta estatuaren artean” izeneko hitzaldian. Herrialde baten ondarean artxibo pribatuen sarbide baldintzez mintzatu zen, eta, ildo horretan, gutxiengo batzuek jasaten duten egiturazko diskriminazioaz aritu zen.

Luz Alejandra Aguiñaga ikerlari mexikarrak, Lagos de Morenoko soinu-paisaian oinarritzen den «Sonosfera» proiektua aurkeztu zuen. Bertan, nerabeek soinu-ibilaldi batzuk egiten dituzte, inguruko soinuak grabatuz. Grabazioak kartografia batean erakusten dira. Bertan, grabatutako audioez gain, erregistroa egiten den testuinguruaren datuak eta lagin jakin hori grabatzeko arrazoiak edo interesa agertzen dira. Tailerrak Mexikoko soinu-maparekiko lotura bilatzen du. Amaitzeko, Georgina Sanabriak azaldu zuen adimen artifizialak nola lagun dezakeen soinu-dokumentuak hezkuntza-eremura hurbiltzen, gomendio automatikoko sistemaren ereduaren proposamenean.

Astearteko jardunaldia Diskografia Batzordearen bilerarekin hasi zen. IASAren diskografia proiektuaren webgune berria aurkeztu zen. Webgunearen bertsio berritu honetan, deskribapen diskografikoek metadatu gehiago dituzte: etiketa gehiago eta hiru kategoria bereizteko aukera ematen duen sailkapena gehitu dira (errepertorio diskografikoak, aldizkako argitalpenak eta katalogo diskografikoak). Halaber, diskografia digitalen bilduma Internet Archiven sartu da, eta bertan online kontsulta daitezke.

Batzordean izan garen AEDOMeko soinudunen taldeko ordezkariok jakinarazi dugu Espainiako estatu mailako liburutegi-diskografien proiektu paralelo bat gauzatzen ari dela, aurrerago nazioarteko proiektuarekin bat egiteko asmoarekin.  Batzordearen bilera amaitu ondoren, programatutako komunikazioak hasi ziren. Cristina Martík, Aedomeko Soinu Taldeko Surcos proiektuaren koordinatzaileak, telematikoki aurkeztu zuen Biblio-diskografia proiektu hau. Proiektuaren helburua arlo honetako musika-dokumentazioko profesionalei, bildumagileei, ikertzaileei eta ikertzaileei tresna erabilgarri eta bizia eskaintzea da. Cristinak ekimen honen iturriak, egin diren hautaketa irizpideak eta lehen fase honen emaitzak aurkeztu zizkigun. Pedro Félix, Portugalgo Arquivo Nacional do Som erakundearen ordezkariak, fonoteka nazionala sortzeko prozesuaz eta bere herrialdeko soinu-ondarea babesteko ahaleginez hitz egin zuen. 1895az geroztik ekoitzitako 600.000 item baino gehiagoko datuak ditu, eta horietatik % 28k behar bezala babesteko presazko tratamendua behar dutela uste dute.

Rachel Curtis, Torin Andersen eta Miranda Villesvik, alde batetik, eta Casey Davis Kaufman, Karen Cariani eta Michael Kamins-ek, bestetik, American Archive of Public Broadcasting (AAPB) erakundearen bi proiektu erakutsi zituzten. Lehena Kansas Public Media digitalizatzeko eta zaintzeko proiektua, eta bigarrena New Mexico Public Media ekimena. AAPB azken 70 urteetan historikoki esanguratsuak izan diren irratiko eta telebistako programa publikoak digitalki babesteaz eta eskuragarri jartzeaz arduratzen da, eta AEBko Kongresuko Liburutegiaren laguntza du.

Arratsaldean, Mila Aponte-González, Valeria Fernández eta Nadjah Ríos Villarinik Puerto Ricoko soinu-bilduma batzuei buruz hitz egin zutenAurkezpenen artean, Andrés Nieves Meléndezen ikus-entzunezko bildumari eskainitakoa nabarmendu zen. Bildumaren edukiak Vieque-ko irletako biztanleek AEBko gerrako itsas armadaren aurkako erresistentziaren testigantza ematen du. Estatu Batuetako itsas armada honen etorrerak lurren desjabetzea eta populazioaren desplazamendua ekarri zuen. Napalm edo agente laranja bezalako agente kantzerigenoak erabiliak izan ziren eta oraindik metal astunen arrastoak aurkitzen dira lurrean. Funts horiek Viequeko ingurumen-politikaren memoria dira. Funtsa Conde de Mirasolen Gotorlekuan dago, eta bildumaren ebaluazioa, katalogazioa eta digitalizazioa modu komunitarioan egiten da, Viequeseko herritarren parte-hartzearekin. Bilduma hau memoriaren erreskatearen eta tratamenduaren adibide bikaina da.

Mexikoko irrati indigena eta komunitarioetako ordezkariek euren soinuen aurkezpenaz hitz egin ziguten. INPI (Herri Indigenen Institutu Nazionala) Gobernu Federalaren erakundea da eta 23 irrati ditu. Irrati horiek soinu-funts handiak dituzte, eta 2011tik funtsak digitalizatzeko ekintzak egiten dituzte, horiek babesteko. Hala ere, baliabide mugatuak dituzte, eta ez dute ez ekipo egokirik ez aurrekontu nahikorik zeregin horri Mexikoko arau ofizialaren estandarren arabera ekiteko. Jardunaldiari amaiera emateko, Harry Thomasek eta Margarita Martínez Pérezek Mesoamerikako ahotsei buruz eta herri horietako soinu-grabazioen aberriratzeari eta babesari buruz hitz egin zuten. Arriskuan dauden hizkuntzen dokumentazioaren garrantzia nabarmendu zuten, bai eta hizkuntza-dokumentazioaren prozesuak arriskuan dauden praktika kulturalen balioa handitzen eta indartzen nola laguntzen duen ere. Era berean, dokumentazioa komunitateari itzultzearen garrantzia azpimarratu zuten, dokumentu horiek ez baitira ikertzaileen edo erakundeen jabetzakoak, komunitatearen ondare historikoak baizik.  Defendatu zuten, beraz, funtsezkoa dela familiei ikus-entzunezko eta argazkietako artxiboak itzultzea eta kultur estraktibismoan ez erortzea. Soilik horrela bermatu ahal izango da herri indigeneekiko errespetua.

Asteazkenean, Mexikoko Fonotekako langileek emandako digitalizazio eta biltegiratze tailerra egin zen, goiz osoan.  Zinta magnetofonikoko karreteen inguruko tailerra izan zen. Irakurketa-aparatuen mantentze-lanez arduratzen den ingeniariak zehatz-mehatz azaldu zituen formatu horretako erreproduzitzailea osatzen duten piezak, eta ondo garbitu eta mantendu, bai eta kalibratu behar direla ere, soinu-seinalea behar bezala ateratzeko. Zinta magnetiko baten osagaiak, motak, fabrikatuta egon daitezkeen materialak, behar bezala kontserbatzeko eta garbitzeko erabili behar diren materialak eta dituzten arazo nagusiak azaldu zituen. Audio analogikoaz zehatz-mehatz hitz egin ondoren, tailerra audio digitalean eta bere arazoetan zentratu zen (jitter, kuantizazio-errorea, aliasing, etab.). Atal hau amaitzeko, biltegiratze digitalera igarotzeko parametro egokiak eta gomendio batzuk eskaini zizkiguten (DAS, NAS, SAN eta HSM), baita metadatuen elaborazioa eta kalitate-kontrola ere. Arratsaldea Mexikoko Fonoteka Nazionalaren bisita profesionalari eskaini zitzaion, non instalazio bikainak, ekipoak eta teknikari eta espezialisten lana erakutsi baitzitzaizkigun. Ostegunean, hilak 29, bi tailer egin ziren; goizean, katalogazioari buruzko tailerra, eta bertan, Noa sistemarekin praktikak egiteko aukera izan zen. Arratsaldean, kontserbaziorako tailerrean lan egin zen, eta sail horretako langileek fonotekan soinu-euskarriak behar bezala egonkortzeko eta kontserbatzeko erabilitako jardunbide egokiak aurkeztu zituzten.

IASA 2022 arrakastatsua izan da, ez bakarrik hitzaldien kalitateagatik, Mexikoko Fonoteka Nazionaleko kideek egindako harreragatik bereziki.