Eresbil Berriak
In memoriam, Luchy Mancisidor. Musika-pedagogiari eskainitako bizitza.
Joan den ostegunean, hilak 23, Luchy Mancisidor zendu zen Donostian, musikaren esparruan erreferente bat.
Ibilbide profesionalean zehar, musika-irakaskuntzari korronte pedagogiko berriak aplikatzeko konpromisoa etengabea izan da, bai atzerrian, bai gure lurraldean.
Bilakaera eta jarduera horretatik, aipamen biografiko labur hau eskaintzen dugu.


Yauzkariren funtsa Eresbilen

ERESBIL – Musikaren Euskal Artxiboak Yauzkari konpainiaren dokumentu-funtsa jaso du
Yauzkari José Laínez eta Concha Martínez donostiarrek 1980an sortutako dantza garaikideko konpainia izan zen, egoitza Iruñean zuena. Urtebete lehenago Pablo Sarasate Kontserbatorioko dantza saileko zuzendari izendatuak izan ziren.
Aurretik, Amsterdameko Het Nationale Balletetik igaro ondoren, Anexa dantza taldea sortu zuten Donostian, estatuko dantza garaikideko lehen taldea.
Funtsa Julio Duranek eman zuen 2022ko abuztuaren 22an.
Funtsean Yauzkari dantza taldearen koreografia, bideo eta programa batzuen argazkiak daude.
Informazio gehiago Eresbileko Funtsen Gidan. https://www.eresbil.eus/sites/fondos/eu/a213-yauzkari/
In memoriam Leopoldo Zugaza, euskal bibliografia musikalaren sustatzailea ere

90 urterekin Durangon zendu da XX. mendeko Euskal Herriko kultura eragile garrantzitsuenetako bat: Leopoldo Zugaza. Kulturarekiko interes handia azaldu zuen , eta erakunde garrantzitsuak sustatu eta bultzatu izan zituen, hala nola Gerediaga Elkartea, Durangoko Euskal Liburu eta Disko Azoka, Durangoko Arte eta Historia Museoa (1988an Bartolome de Ercillako Bizkaiko Kantu Bildumaren berrinprimaketa argitaratu zuena) edo Zarauzko PhotoMuseum-a.
Liburu eta bibliografiaren mundua bere pasioetako bat izanik, Manuel de Larramendi Institutu Bibliographikoa sortu zuen eta Bibliografiari buruzko bi Euskal Kongresu antolatu zituen. ERESBILek Zarautzen 2011n egindako lehenengoan parte hartu zuen, Musika eta dokumentu efimeroak: kontrol bibliografikorako erronka komunikazioarekin, eta bigarrenean, 2012an Zarautzen, Eresbilen egindako Euskal argitalpen periodiko musikalak komunikazioarekin.
Leopoldo Zugazak hainbat urtez Bizkaiko Aurrezki Kutxako Kultura Sailan aholkularitza-lana egin zuen, ondoren Bilbao Bizkaia Kutxan, argitalpenen atalean batez ere. Musikazalea eta Bizkaiko musika-eragile garratzitsuenekin harreman estuak zituen, Euskal Herriko Musika Liburutegia izeneko bilduma sortzea izan zen ideia ugarietako bat. BBKren babesarekin honako izenburu hauek argitaratu ziren bilduma hartan:
- José Antonio Arana Martija. Música Vasca (2ª ed., 1987)
- -3-4. Carmen Rodríguez Suso. La monodía litúrgica en el País Vasco: Fragmentos con notación musical de los siglos XII al XVIII (3 vol., 1993)
Leopoldo Zugazak, bere seme Alejandrorekin batera, Ikeder sortu zuen. Ikeder, S.L., bere web orriko informazioak adierazten duen bezala, Euskal Herriko enpresa bat da, 1991n sortua, ondarea kudeatzen, argitalpen-diseinua sortzen, kultura-zerbitzuak gauzatzen eta mantentzen diharduena. Kulturaren hainbat alderdiri buruzko erakusketak antolatzeagatik nabarmendu da. Musikari dagokionez, beste proiektu batzuez gain, honako bi hauek garatu zituen:
Felipe Gorriti: Guía de visita (1997)
José Manuel Horna: Roundjazz: Sustraiak eta Abarrak (2003)
Musika erakusketak
Leopoldo Zugazak kultura, poesia eta arte plastikoetako aldizkari sustatu izan zituen. Musikari dagokionez, honako argitalpen hau sustatu zuen:
Revista MINIMA
Zuzendaria: Alejandro Zugaza
Laguntzaileak: Carmen Rodríguez Suso, Natalie Morel, José Luis García del Busto…
Zenbaki bakoitzak partitura bat du aldizkariaren erdialdean.
Hiru zenbaki argitaratu ziren 1991 eta 1992 urteen artean.
Aldizkariaren izenburuak IKEDERen Colección de monografías MINIMA: MÚSICA, DANZA, DRAMA, monografien bildumari bide eman zion urte batzuk geroago, eta honako izenburu hauek argitaratu zituen:
- Ramón Rodamilans. En busca de Arriaga (2000)
- Andrés Isasi. Lieder (2003)
- Jesús Villa Rojo, ed. Carmelo A. Bernaola: Estudio de un músico (2003)
- José Antonio de Donostia. De música vasca (2004)
- Natalie Morel. Ópera Vasca (1884-1937). Edición de Juan Antonio Zubikarai (2006)
- Jesús Villa Rojo, ed. Músicas actuales: Ideas básicas para una teoría (2008)
- Gorka Aulestia. Geure Gotzon (2010)
- Ramón Rodamilans. Andrés Isasi y su entorno (2010)
Leopoldo Zugazak, arte plastikoa maite zuenak, obra grafikoetan interes berezia zuen, eta diseinuari ere garrantzia ematen zion. Zenbait diskoen diseinuan parte hartu zuen, hala nola, BBK-k argitaratutako Colección de Compositores Vascos Actuales bilduma, baita Juan Rekartek argitaratutako aus_Art Records-en grabazio historikoen bilduma ere.
Musika izan zen Leopoldo Zugazak etengabe elikatzen zuen grina ugarietako bat, eta ERESBILekin lankidetza oso eta emankorra izan zuen. Beste ekintza batzuen artean, Minima aldizkarian argitaratu ziren hiru zenbakietako partiturak Eresbilek hautatu eta editatu zituen. Leopoldok bere bizitza emankorrean hedatutako kultur ekintza guztia ideia eta proiektu berrien hazia izatea espero dugu. Milesker zure lanagatik, Leopoldo!
IASA 2022 Kongresua
Eresbilek IASA, Soinu eta Ikus-entzunezko Artxiboen Nazioarteko Elkartearen Urteko Konferentzian parte hartzeko aukera izan du aurten. Hemen uzten dizuegu hitzaldien eta programatutako jardueren kronika txiki bat. IASA 2022ren Urteko Kongresua hasi zen irailaren 26an, Mexiko Hirian. Aurtengo gaia “etorkizuneko artxiboak: irekiak, iraunkorrak eta bidezkoak” izan da.
Inaugurazio hitzaldia Leon F. García Corona musikologoak eman zuen, eta Mexikoko herri-musikako identitate sozial eta kulturalaren doinuei buruz hitz egin zuen, hogeita hamarreko hamarkadako bikote eta hirukote ospetsuenetakoenak ikusiz; Andrew Sisters, Los Panchos Padilla Ahizpak (Las Andrew Sisters amerikarrak) edo Las Hermanas Aguilas.
José Antonio Pereira Coitiñok soinu-dokumentuak aipatu zigun iragan hurbilaren azterketarako iturri gisa. Diktaduratik demokraziarako trantsizioan, 1980tik 1985era bitartean, kaseteak Uruguaiko gizartean izan zuen papera izan zuen ardatz bere azalpenak.
José Antonio Pereira Coitiño nos habló de “Los documentos sonoros como fuente para el estudio del pasado reciente”. Su exposición se centró en el papel del casete en la sociedad Uruguaya durante la transición de la dictadura a la democracia, entre los años 1980 a 1985.
Hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieraren eta laurogeiko hamarkadaren hasieraren artean, kasete-irakurgailen salmentak gora egin zuen. Formatu horretarako sarbidea zabaldu zen, soinuak sortzeko, entzuteko eta kontserbatzeko. Zentsurak komunikabideak kontrolatzen zituen testuinguru horretan, etxeko-industriak komunikazio sistema alternatibo bat sortzeko aukera izan zuen, Uruguay-en bertan zeuden uruguaitarren eta zentsura saihestuz erbestean zeudenen artean. Grabazio horiek “soinuak trantsizioan: 1980-1990” izeneko proiektuaren parte dira, eta soinu-paisaia anitza eta sakabanatua eskaintzen dute: erbesteko politikarien ahotsak, gizarte-erakundeak eta abar.
Horren erakusgarri, Pereira irakasleak modu klandestinoan grabatutako kasete bat aurkeztu zuen, lau audiorekin: zuzeneko grabazio bat, maiatzaren leheneko gertaeren zati batekin, irrati nazionalak gertakari horri buruz eman zuen narrazioa, Montevideoko telebistak ekitaldi horri buruzko informazioa nola eman zuen erakusten duen audio bat eta gertaera hori nola bizi izan zuen kontatzen duen kasetea grabatu zuen pertsonaren kontakizuna. Gertaera historiko bera hainbat bertsiotan eraksten duen soinu-iturria da.
Arratsaldean, José Velázquez espainiarrak “la Digitalización de la memoria colectiva” proiektua aurkeztu zuen. Tokiko erakundeei beren historia zaintzen laguntzea du xede proiektu honek. Oinarrizko kolektiboen dokumentu historikoak galtzeko arriskuaz kezkatuta, proiektuak materialak digitalizatu, deskribatu, zabaldu eta kontserbatzeko laguntza ematen du, baita auzoetan kultura-jarduerak sustatzeko ere.
Brasilgo hizlari Cadu Marconik Antonio Spirito Santo musikariaren funtsera hurbildu gintuen, “Artxiboen lekua, gizartearen eta estatuaren artean” izeneko hitzaldian. Herrialde baten ondarean artxibo pribatuen sarbide baldintzez mintzatu zen, eta, ildo horretan, gutxiengo batzuek jasaten duten egiturazko diskriminazioaz aritu zen.
Luz Alejandra Aguiñaga ikerlari mexikarrak, Lagos de Morenoko soinu-paisaian oinarritzen den «Sonosfera» proiektua aurkeztu zuen. Bertan, nerabeek soinu-ibilaldi batzuk egiten dituzte, inguruko soinuak grabatuz. Grabazioak kartografia batean erakusten dira. Bertan, grabatutako audioez gain, erregistroa egiten den testuinguruaren datuak eta lagin jakin hori grabatzeko arrazoiak edo interesa agertzen dira. Tailerrak Mexikoko soinu-maparekiko lotura bilatzen du. Amaitzeko, Georgina Sanabriak azaldu zuen adimen artifizialak nola lagun dezakeen soinu-dokumentuak hezkuntza-eremura hurbiltzen, gomendio automatikoko sistemaren ereduaren proposamenean.
Astearteko jardunaldia Diskografia Batzordearen bilerarekin hasi zen. IASAren diskografia proiektuaren webgune berria aurkeztu zen. Webgunearen bertsio berritu honetan, deskribapen diskografikoek metadatu gehiago dituzte: etiketa gehiago eta hiru kategoria bereizteko aukera ematen duen sailkapena gehitu dira (errepertorio diskografikoak, aldizkako argitalpenak eta katalogo diskografikoak). Halaber, diskografia digitalen bilduma Internet Archiven sartu da, eta bertan online kontsulta daitezke.
Batzordean izan garen AEDOMeko soinudunen taldeko ordezkariok jakinarazi dugu Espainiako estatu mailako liburutegi-diskografien proiektu paralelo bat gauzatzen ari dela, aurrerago nazioarteko proiektuarekin bat egiteko asmoarekin. Batzordearen bilera amaitu ondoren, programatutako komunikazioak hasi ziren. Cristina Martík, Aedomeko Soinu Taldeko Surcos proiektuaren koordinatzaileak, telematikoki aurkeztu zuen Biblio-diskografia proiektu hau. Proiektuaren helburua arlo honetako musika-dokumentazioko profesionalei, bildumagileei, ikertzaileei eta ikertzaileei tresna erabilgarri eta bizia eskaintzea da. Cristinak ekimen honen iturriak, egin diren hautaketa irizpideak eta lehen fase honen emaitzak aurkeztu zizkigun. Pedro Félix, Portugalgo Arquivo Nacional do Som erakundearen ordezkariak, fonoteka nazionala sortzeko prozesuaz eta bere herrialdeko soinu-ondarea babesteko ahaleginez hitz egin zuen. 1895az geroztik ekoitzitako 600.000 item baino gehiagoko datuak ditu, eta horietatik % 28k behar bezala babesteko presazko tratamendua behar dutela uste dute.
Rachel Curtis, Torin Andersen eta Miranda Villesvik, alde batetik, eta Casey Davis Kaufman, Karen Cariani eta Michael Kamins-ek, bestetik, American Archive of Public Broadcasting (AAPB) erakundearen bi proiektu erakutsi zituzten. Lehena Kansas Public Media digitalizatzeko eta zaintzeko proiektua, eta bigarrena New Mexico Public Media ekimena. AAPB azken 70 urteetan historikoki esanguratsuak izan diren irratiko eta telebistako programa publikoak digitalki babesteaz eta eskuragarri jartzeaz arduratzen da, eta AEBko Kongresuko Liburutegiaren laguntza du.
Arratsaldean, Mila Aponte-González, Valeria Fernández eta Nadjah Ríos Villarinik Puerto Ricoko soinu-bilduma batzuei buruz hitz egin zutenAurkezpenen artean, Andrés Nieves Meléndezen ikus-entzunezko bildumari eskainitakoa nabarmendu zen. Bildumaren edukiak Vieque-ko irletako biztanleek AEBko gerrako itsas armadaren aurkako erresistentziaren testigantza ematen du. Estatu Batuetako itsas armada honen etorrerak lurren desjabetzea eta populazioaren desplazamendua ekarri zuen. Napalm edo agente laranja bezalako agente kantzerigenoak erabiliak izan ziren eta oraindik metal astunen arrastoak aurkitzen dira lurrean. Funts horiek Viequeko ingurumen-politikaren memoria dira. Funtsa Conde de Mirasolen Gotorlekuan dago, eta bildumaren ebaluazioa, katalogazioa eta digitalizazioa modu komunitarioan egiten da, Viequeseko herritarren parte-hartzearekin. Bilduma hau memoriaren erreskatearen eta tratamenduaren adibide bikaina da.
Mexikoko irrati indigena eta komunitarioetako ordezkariek euren soinuen aurkezpenaz hitz egin ziguten. INPI (Herri Indigenen Institutu Nazionala) Gobernu Federalaren erakundea da eta 23 irrati ditu. Irrati horiek soinu-funts handiak dituzte, eta 2011tik funtsak digitalizatzeko ekintzak egiten dituzte, horiek babesteko. Hala ere, baliabide mugatuak dituzte, eta ez dute ez ekipo egokirik ez aurrekontu nahikorik zeregin horri Mexikoko arau ofizialaren estandarren arabera ekiteko. Jardunaldiari amaiera emateko, Harry Thomasek eta Margarita Martínez Pérezek Mesoamerikako ahotsei buruz eta herri horietako soinu-grabazioen aberriratzeari eta babesari buruz hitz egin zuten. Arriskuan dauden hizkuntzen dokumentazioaren garrantzia nabarmendu zuten, bai eta hizkuntza-dokumentazioaren prozesuak arriskuan dauden praktika kulturalen balioa handitzen eta indartzen nola laguntzen duen ere. Era berean, dokumentazioa komunitateari itzultzearen garrantzia azpimarratu zuten, dokumentu horiek ez baitira ikertzaileen edo erakundeen jabetzakoak, komunitatearen ondare historikoak baizik. Defendatu zuten, beraz, funtsezkoa dela familiei ikus-entzunezko eta argazkietako artxiboak itzultzea eta kultur estraktibismoan ez erortzea. Soilik horrela bermatu ahal izango da herri indigeneekiko errespetua.
Asteazkenean, Mexikoko Fonotekako langileek emandako digitalizazio eta biltegiratze tailerra egin zen, goiz osoan. Zinta magnetofonikoko karreteen inguruko tailerra izan zen. Irakurketa-aparatuen mantentze-lanez arduratzen den ingeniariak zehatz-mehatz azaldu zituen formatu horretako erreproduzitzailea osatzen duten piezak, eta ondo garbitu eta mantendu, bai eta kalibratu behar direla ere, soinu-seinalea behar bezala ateratzeko. Zinta magnetiko baten osagaiak, motak, fabrikatuta egon daitezkeen materialak, behar bezala kontserbatzeko eta garbitzeko erabili behar diren materialak eta dituzten arazo nagusiak azaldu zituen. Audio analogikoaz zehatz-mehatz hitz egin ondoren, tailerra audio digitalean eta bere arazoetan zentratu zen (jitter, kuantizazio-errorea, aliasing, etab.). Atal hau amaitzeko, biltegiratze digitalera igarotzeko parametro egokiak eta gomendio batzuk eskaini zizkiguten (DAS, NAS, SAN eta HSM), baita metadatuen elaborazioa eta kalitate-kontrola ere. Arratsaldea Mexikoko Fonoteka Nazionalaren bisita profesionalari eskaini zitzaion, non instalazio bikainak, ekipoak eta teknikari eta espezialisten lana erakutsi baitzitzaizkigun. Ostegunean, hilak 29, bi tailer egin ziren; goizean, katalogazioari buruzko tailerra, eta bertan, Noa sistemarekin praktikak egiteko aukera izan zen. Arratsaldean, kontserbaziorako tailerrean lan egin zen, eta sail horretako langileek fonotekan soinu-euskarriak behar bezala egonkortzeko eta kontserbatzeko erabilitako jardunbide egokiak aurkeztu zituzten.
IASA 2022 arrakastatsua izan da, ez bakarrik hitzaldien kalitateagatik, Mexikoko Fonoteka Nazionaleko kideek egindako harreragatik bereziki.
Anexa konpainia aitzindariari buruzko webgune berria ERESBILen
ANEXA, dantza garaikideko konpainia aitzindariari buruzko webgune berria ERESBILen
Julio Durán dantzariak emandako manterialekin osatu da70eko hamarkadan dantza garaikidean aitzindaria izan zen Anexa konpainiako Julio Duran dantzariak jasota zeukan dokumentazioa eman dio Eresbili, eta dagoeneko ikusgai dago gure webgunean. Gipuzkoako Dantzagunearen bitartekaritzarekin, gaur sinatu dute lagatze-kontratua Julio Duranek, Pello Leiñena Eresbileko zuzendariak eta Harkaitz Millan Gipuzkoako Foru Aldundudiko Kultura, Lankidetza, Gazteria eta Kirol diputatuak.
Julio Durán: dantzaria, irakaslea eta dokumentatzailea
Konpainiaren sorreratik, Anexako dantzaria izan zen Julio Duran, eta konpainiak 1970 eta 1974 urtean estreinatutako 25 koreografiatik 17ren estreinalditan aritu zen. Hain zuzen ere, aro horretakoa da Duranek jasotako material gehiena, 1998 arteko dokumentuak badituen arren. Anexan dantzari gisa aritu zen urteetan material oparoa gorde eta sailkatu zuen Duranek: argazkiak, negatiboak, inpresiorako plantxak, kartelak, arropa, etab.
Duranek jasotako materiala Gipuzkoako eta espainiar estatuko dantzaren XX. mendeko historiaren aro garrantzitsu baten erakusgarria da. Frankismoaren amaieran kultur adierazpide berrien egarriz zegoen belaunaldi baten kumea izan zen Anexa. Duten balio historikotik harago, jasotako zenbait objektu arte-lantzat jo litezke, besteak beste, Jose Lainez Anexako sortzaile eta koreografoak eskuz egindako kartelak, eskuorriak eta koreografiak azaltzeko zirriborroak.
Bereziki adierazgarriak dira M.C. Alcorta argazkilariak saioz saio egindako argazkiak. Jasotako materialarekin eta Julio Duranek emandako informazioarekin, Anexari buruzko informazio ugari jasotzen duen webgunea atondu du Eresbileko lantaldeak. Datu historiko ugarirekin batera (sorrera, kideak, estreinaldiak) 80 argazki baino gehiago dituen argazki-galeria dauka.
Horrekin batera, Anexak estreinatutako 25 koreografiatako bakoitzari orri bat eskaintzen zaio, baita estreinatu gabeko hiruri ere, informazio zabalarekin: fitxa teknikoa, emanaldien zerrenda, kartelak, egitarauak, prentsako albisteak, jantzien diseinuak… Guztira, 500 irudi baino gehiago. Taldeko kide guztien fitxak ere jasota daude, beren debutari eta parte hartutako estreinaldiei buruzko informazioarekin.
Berezitasun gisa, eta garai hartan ikus-entzunezko dokumentuak jasotzea zaila zela kontuan hartuta, TVE grabatzen ari zen “Momentos vascos” saioaren inguruan Julio Duránek grabatutako bideoa jaso du Eresbilek.
Anexa: dantza garaikidean aitzindaria Gipuzkoan eta espainiar estatuan
1970ko ekainaren 14an eszenaratu zen lehen aldiz Anexa, dantza konpainia aitzindaria, dantza garaikidea jorratu zuen lehen euskal taldea. Victoria Eugenia antzokian, Donostiako Orfeoiarekin batera egindako jaialdi batean izan zen estreinaldia.
Concha Martinez (Donostia, 1943) eta Jose Lainez (Donostia, 1941) izan ziren Anexaren bultzatzaileak eta dantza garaikidean aitzindariak. 20 eta 18 urterekin, Amsterdamera joan ziren eta bost urtez aritu ziren bertan profesionalki dantzan, Het Nationale Balletean. Handik bueltan, Herbeheretan bizi-bizi zen dantza esperimentala Donostian bultzatzea pentsatu zuten. Horren ondorioa izan zen Anexa.
Hurrengo urteetan Concha Martinez eta Jose Lainezek izandako sorkuntza emari oparoaren lehen ekarpena izan zen Anexaren estreinaldia. Bartzelonan jarraitu zuten ondoren eta Iruñean izan dira azken hamarkadetan. Anexaren ondoren, Yauzkari eta Pie Juntaopie konpainiak sortu dituzte Lainezek eta Martinezek eta horien bidez jarraitu dute dantza garaikidea sortzen eta biziberritzen. Gipuzkoako Dantza Profesionalen Elkarteak ibilbidearen saria eskaini zien 2006an, Nafarroan Dantzaren Nazioarteko Egunean omenaldia egin zieten 2009an eta Vianako Printzearen saria jaso zuten 2017an.
Julio Duranen Anexaren funtsaren datu nagusiak
- 4 koaderno
- 10 album
- 4 programa-karpetatxo
- 37 argazki
- 60 gutun-azal negatiboekin
- 35 karpeta kartelekin
- 7 dokumentu txiki
- 15 inprimatze-xafla
- 3 jantzi
- Super-8 film-bobina bat
ARTXIBOEN NAZIOARTEKO EGUNA
Ekainaren 9an Artxibategien nazioarteko eguna ospatzen da, eta ERESBIL – Musikaren Euskal Artxiboak, Musikaste jaialdiko kontzertuetako bideoak gure youtube kanalaren bidez zabaltzeko asmoa iragarri nahi du. Serieari hasiera emateko, Euskal Herriko Gazte Orkestrak (EGO) Rubén Gimenoren zuzendaritzapean, 2021eko urriaren 23an Lekuona Fabrika – Errenterian eskainitiako kontzertua aukeratu dugu. José Luis Marco, Beatriz Arzamendi, Beltrán Pagola eta J.C. Arriagaren lanak entzungo ditugu. Zuen gustukoa izatea espero dugu!