Eresbil Berriak
Mª Luisa Ozaita (1939-2017)
2017ko Apirilaren 5an Mª Luisa Ozaita Madrilen zendu zen. Emakumearen, eta bereziki emakume musikagileen defendatzaile sutsua zen. Mª Luisak bere musika legatua ERESBILi dohaintzan ematea erabaki zuen.
Barakaldon jaio zen 1939an. Pianoan, klabezinean eta konposizioan tituluduna, Fernando Remacha nafar konposagilearekin ikasi zuen.
Copenhague-ko Kontserbatorio Errealean ikasi zuen L. Thybo y K.J. Isaksen-ekin, Frantzian K. Gilbert-ekin, eta nazioarteko hainbat ikastarotan parte hartu izan zuen, Darmstadt-ekoak esate baterako. Europa, Ipar Amerika, Ekialdeko Herrialdeetan eta Ekialde Hurbileko hainbat herrialdetan kontzertu ugari eskaini izan ditu klabezinista moduan.
Bestalde, Mujeres en la Música elkarteko fundatzailea izan zen eta egun Ohorezko Presidentea, eta emakumeen musikan egindako ekarpenen inguruan antolaketa jarduera ugari, hitzaldi eta publikazio egin ditu. Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kide osoa zen.
Konposagile mailan, genero ugari landu izan ditu: musika eszenikoa, orkestrakoa, korala, talde instrumentalekoa, ahots eta akonpainamendukoa, klaberako obrak, eta abar…
Enkargu ugari jaso izan ditu, bere obrak jaialdi ospetsu askotan estreinatuak izan direlarik. Boileau argitaletxean obra ugari kaleratu ditu. 2001ean, María José Martín piano-jotzaileak, bere musikari buruzko doktoretza tesia aurkeztu zuen Cincinnatiko (EEBB) Unibertsitatean, Drama y poesía en la música de María Luisa Ozaita izenburuarekin.
ERESBILek gordetzen duen funtsean berak sortutako musika konposizioen jatorrizko partiturak eta kopiak gordetzen dira, bai eta bere liburutegiaren zati bat ere. Emakume musikagileei buruzko partiturak eta dokumentazioa aurki daiteke eta 1999an Bilbon egin zen “Mujeres en la Música” kongresuari buruzko dokumentazioa ere.
Eresbil, Musikaren Euskal Artxiboa eta Xenpelar Dokumentazio Zentroaren arteko lankidetza hitzarmena
Hitzarmen honen helburua, bi erakundeen arteko esperientzia eta ezagutzak trukatu eta herritarrei zerbitzu hobeagoa eskaintzea da, bai musikaren eta bertsolaritzaren inguruko elkarlana sendotuz; eta baita ere, Mintzola Ahozko Lantegiaren bidez, musikaren eta munduko kantu inprobisatuen inguruan eta ahozko kultur sorkuntzen inguruko elkarlana bultzatuz.
Eresbil musikaren ondarea eta euskal musikagileen ekoizpenean espezializatutako zentroa da eta 1974tik hainbat zerbitzu eta egitasmo eskaintzen ditu. Euskal musikaren ikerketa eta zabalkundean lan handia egiten du.
Xenpelar Dokumentazio Zentroa 1991an sortu zuen Bertsozale Elkarteak bertsolaritzaren ondarearen zerbitzua emateko eta 2009tik Mintzola Ahozko Lantegiaren bidez ahozkotasunaren eta munduko kantu inprobisatuaren inguruko informazio zerbitzuak ere eskaintzen ditu.
Musikaren eta bertsolaritzaren ondareen zaintza eta zabalkundean elkarlana
Hitzarmen honekin, musikaren eta bertsolaritzaren ikus-entzunezko ondarearen zaintzak eta zabalkundeak gaur egun dituen erronkei erantzuteko maila ezberdinetan elkarlana sendotu nahi da, baliabideen ustiapen handiena egin eta informazio zerbitzuak hobetzeko.
Mintzola Ahozko Lantegiaren bidez, elkarlan eremu berriak
Orain arte musikaren eta bertsolaritzaren artean egindako elkarlanari sendotasuna emateaz gain, hitzarmen honekin Mintzola Ahozko Lantegiaren beste alorretan ere elkarlana bultzatu nahi da. Batetik, Kulturartea lan-lerroaren bidez, munduko kantu inprobisatuen ezagutza zabaldu nahi da, ikerketak lagundu eta bultzatzeko; eta bestetik, Elkargunea lan-lerroaren bidez, euskal ahozko kultur sorkuntzen inguruko gogoetak eta dokumentazio baliabideak bultzatu nahi dira. Mintzolarentzat, musikaren eta kantuen alorrean Eresbil eta Xenpelar Dokumentazio Zentroaren arteko elkarlanak aukera berriak irekiko ditu ezagutza eta ikerketaren alorrean.
Aspaldiko elkarlana sendotuz
Aspaldikoa da bi erakundeen arteko elkarlana. Izan ere, urteak dira bertsolaritzaren musika eta ikus-entzunezkoen tratamenduan auzolanean ari direla, elkarri lagunduz, elkar osatuz.
Bide luze horretan ez da anekdotarik falta eta beharbada guztietan pasadizorik bereziena ezagutzen dugun bertso grabaziorik zaharrenarekin gertatutakoa da. Regal argitaletxearen “Bertso berriak por Asteasu y Txirrita” arbelezko diskoaren ale bana zegoen bi zentroetan. Eresbilek egin zuen soinuaren digitalizazioa eta horri esker bertsoak transkribatu eta jaso ziren Xenpelarren.
Grabazioaren edukiaren azterketak emaitza desberdinak eman zituen, eta misterioa argitzeke dago oraindik! Izan ere, Xenpelarren Pello Errota hori “Asteasu” zela ondorioztatu zen. Pello Errota Asteasukoa izateaz gain, Txirritarekin sarri aritu baitzen kantuan. Gainera, grabazioak ez ditu Pello Errota dela pentsatzeko pista gutxi ematen: Asteasutik etorri dela dio bertso batean, norbaitek “Bota Pello!!” esaten dio… eta grabazioan Txirritaren pareko bertsolari bezala kantatzen du.
Aldiz, Eresbilek Regal argitaletxearen ibilbidea eta grabazioaren ezaugarriak analizatu zituen. Eta azterketa horren arabera diskoa 1927koa da. Beraz, ezinezkoa da Pello Errota izatea, 1919an zendu baitzen. Pello Errotak ezin zuenez izan, balizko egile berri bat identifikatu zen: Joxe Mari Sorozabal “Asteasu”, Pablo Sorozabal musikariaren aita.
Etorkizunean argi izpi berririk ezean, “Asteasu” hori Pablo Sorozabal musikariaren aita dela azaltzen jarraituko dugu bi erakundeok.
Hemen informazio gehiago:
- Grabazioa entzuteko aukera (Eresbil): http://www.liburuklik.euskadi.net/handle/10771/29121
- Grabazioaren fitxa eta bertsoen transkribapena (Xenpelar): http://bdb.bertsozale.eus/web/liburutegia/view/3409-bertso-berriak
- Grabazioaren ikerketari buruz (Eresbil): http://www.errenteria.net/eu/ficheros/57_18612eu.pdf
Eresoinka eta Saski Naski Eresbil-en
Jon Bagüés
Director de ERESBIL
Durante los meses de septiembre y octubre se celebra en el Centro Cultural Oquendo de San Sebastián la exposición ERESOINKA, dentro del proyecto CORALE de la Capitalidad Cultural Donostia-San Sebastián 2016.
Eresoinka fue un proyecto de embajada cultural vasca organizado por el Lehendakari José Antonio Aguirre el año 1937 con el encargo de que “lleve por el mundo, a través de nuestras melodías, el recuerdo de un pueblo que muere por la libertad, porque todavía no saben en el extranjero que se lucha por ella”.
Eresbil ha colaborado con la exposición y el proyecto, poniendo a su disposición los fondos relacionado tanto con el proyecto Eresoinka como con los dos proyectos Saski-Naski relacionados con él.
SASKI-NASKI, proyecto donostiarra
La preparación de materiales para la exposición ha hecho posible el contacto de Eresbil con la nieta de José Eguilegor, uno de los colaboradores del proyecto Saski Naski en su apartado escénico juntamente con Gregorio Beorlegui. Conserva con gran mimo un álbum magnífico con todos los programas que realizó el proyecto Saski-Naski desde el inicial en 1928 hasta 1932. Eresbil ha digitalizado dicho álbum que contiene además de los programas, fotografías y recortes de prensa.
Eresbil ha recuperado además cuatro memorias oficiales manuscritas (1929-1932) del proyecto Saski Naski donostiarra con indicación de sus principales actividades.
ERESOINKA
José Antonio Arana-Martija es el autor del libro Eresoinka: Embajada cultural vasca 1937-1939. La generosidad del músico, investigador y académico de la lengua vasca quiso que toda su biblioteca y archivo musical se conservara en Eresbil. Hombre muy cuidadoso con la documentación, el fondo conserva toda la documentación empleada para la redacción del libro.
Eresbil conserva además las distintas publicaciones sonoras que se han realizado con las grabaciones que efectuó en estudio el Coro Saski-Naski dirigido por Gabriel Olaizola, desde las editadas en discos de 78 rpm. (Compagnie Française du Gramophone, ca. 1938), disco de vinilo de 33 rpm (Agorila, 1967), o disco CD (Agorila, 2008).
Eresbil cuenta asimismo con fondos de intérpretes relacionados con Eresoinka, como son Yon Oñatibia, las hermanas Zabalbeaskoa o Teodoro G. Hernandorena.
Eresbil también tiene en su biblioteca el libro Eresoinka. De Sara à Paris: La formidable épopée d’une poignée de réfugies basques en Iparralde 1937-1939, editado por Philippe Regnier en 2013, que ha servido como base para el contenido de la exposición donostiarra, exposición que se ha visto durante los meses de julio-agosto en Sara.
La Sociedad de Ciencias Aranzadi conserva el fondo fotográfico de Jesús Elósegui, fotógrafo integrante de Eresoinka, colección que puede consultarse online en el repositorio gureGipuzkoa.
SASKI-NASKI, proyecto vasco-argentino
Tras la guerra civil, un grupo de exiliados vascos, en unión con la diáspora vasca residente en Argentina y reunida en torno al centro Laurak Bat de Buenos Aires tuvo la idea de poner en pie un espectáculo de música y danzas vascas recogiendo el testigo de Eresoinka y el anterior del Saski Naski donostiarra, adoptando este mismo nombre. Fueron protagonistas principales del Saski Naski en Argentina el músico oñatiarra Francisco Madina, Néstor Basterretxea al cargo de vestuario y escenografía y el director artístico Luis Mujica. La segunda versión de Saski Naski fue estrenada en agosto de 1945 y se representó hasta 1957.
Eresbil tiene dos fondos relacionados con el espectáculo. Por una parte el fondo de las partituras compuestas por Francisco Madina en sus dos versiones, para dos pianos y para orquesta; y por otra parte el fondo de Luis Mujica que contiene Álbumes con programas, recortes de prensa con críticas, notas de escenografía así como correspondencia entre el Padre Madina y Luis Mújica.
Imanol Urbieta (1934-2016)
“Musika haur guztien eskubide unibertsala da”
Hauxe zen Imanol Urbietaren alegatoa eta leloa. Euskal Herriko haur guztien musika imaginaroko parte diren abesti asko eta asko sortzeaz gain, musikagile, zuzendari eta musikaria izan zen.
1934an Zarautzen jaio zen. Musika ikasketak Gasteiz, Donostia, Bordele, Budapest eta Estrasburgon egin zituen. Oleskariak abesbatza sortu eta zuzendu zuen. Baian pedagogia mailan egindako lana nabarmendu daiteke batez ere. Txalo Pin Txalo metodoa sortu zuen bai eta Donostiako Txirula Mirula musika eskola ere. Beste elkarte/pertsonekin lankidetzan 60 ekoizpen diskografiko sortu zituen. Psikomotrizitatearen garrantzia azpimarratzen aitzindarietakoa izan zen. 2016ko irailaren 28an zendu zen.
Oso abesti ezagunak sortu izan zituen, haurrei zuzenduak gehienak: Astoa ikusi nuen; Behin betiko; Bakarrik eta libre; Behin batean ihes; Jolasean nenbilen; Jon Braun; Ran Rober Ran; Txiki, txiki, txikia; o Txoria nintzela.
Manuel Yaben (1915-2015)
Berastegin jaio zen 1915. urtean. Solfeoa eta pianoa ikasi zituen eta jaioterriko koruan bakarlari moduan ere abestu zuen. 26 urte zituela bere aitak akordeoi bat oparitu zion. Autodidakta moduan ikasi zuen eta urte baten buruan eskeini zuen bere lehenengo kontzertua Radio San Sebastianen. Momentu hartatik aurrera ospakizun eta inguruko herrietako festa ezberdinetan akordeoia jotzen hasi zen. Ostera, Bartzelonara joan zen, orkestra ezberdinetan jotzen ibili zen eta azkenik Camaragüey Hirukoteko partaide izatera igaro zen. Sortu berria zen laukote honek, Portugalen eta Afrika iparraldean sei urtez kontzertuak ematen jardun zuen.
1949. urtean Hernanin finkatu zen. Musika Klasikoaren (Bach-en musika oso gustoko zuen) eta Jazz-aren maitale, bere piano eta organu ikasketak sakontzen jarraitu zuen, Donostiako Kontserbatorioan organuko ikasketak bukatuz.
Lehiaketa ugari irabazi zituen, besteak beste Espainiako Lehenengo Akordeoi Lehiaketa 1952an. Zer esan handia eman zuen lorpen honek, egunkarietan Manuel Yaben “Mago del Acordeón” deitzen zutelarik.
Irakasle lanetan ere aritu zen zentru ezberdinetan, solfeo, piano, akordeoi eta organuko klaseak ematen. 1972 eta 1984 urte bitartean Hernani Musika Akademiako irakaslea izan zen. Bere ikasleek, sari nazional zein nazioarteko sari ugari lortu zituzten, horietako batzu irakasle lanetan ere aritu dira.