SORKUNTZAK ETA MUNTAIAK

Euskal dantza tradizional gehienak aldaketarik gabe luzaroan erreproduzitutako erlikiak direla uste bada ere, errealitate beste bat da. Koreografia bat aldatzeko inolako derrigortasunik ez dagoen arren, historiak erakusten du elementu batek indarra izan dezan, hura neurri handiagoan edo txikiagoan eguneratu behar dela, kontzienteki edo oharkabean.

Dantzek, aldaketa gutxirekin edo askorekin, herrialdeko Ondare Kultural Immateriala-Materiala osatzen dute. Aldaketa horiek, batzuetan, egokitasun gehiago edo gutxiagorekin, erreferentzia dira mundu honetarako. Berreraikuntzez eta birsortzeez ari gara, eta ez askotan modu okerrean deitzen zaien berreskurapenez; batzuetan sinbolismoz betetako sorkuntzez, mota askotako ikuskizunekin.

Atal honetan, ikuskizunetan paper garrantzitsua beste duten hainbat elkarte aipa ditzakegu, baina horietako bat Argia D. T. da. Horren froga dira XX. mendearen amaiera eta XXI. mendearen hasiera bitartean beste dantza talde batzuen parte-hartzearekin sortutako muntaiak. Ikuskizun hauek hainbat izenburu izan dituzte, hala nola: “Zuberoa”, “Zortziko”, “Irradaka”, “Alakiketan”, “Besta berri”, “Axeri boda” edo “Martin Zalakain”, besteak beste.

Denboran hain erregularrak ez izan arren, beste pertsona eta kolektibo askok muntaiak egiteko gaitasuna izan dute, dirutza handiagoarekin edo txikiagoarekin. Batzuk aipa genitzake, baina nahigabeko ahanzturarik edo ezjakintasun handiagorik ez izateko, ez dugu izenik jarriko.

Argia D. T. (Donostia, 1981/09/04 edo 13a) Eaurtako Dantza / Danza de Jaurrieta 
Sig.: IKE01-020_08

“Ixtorio Mixtorio” muntaia, C. Iruretagoyenarena (1998/11/30)
Sig.: PAT01-003_03

Elai Alai D. T. “Sustraiak” muntaia (1995/12/23) Irradaka
Sig.: ELA01-051_13

Dantza berrietan kontuan izan behar da dantza oro berria izan dela sortu zenean, eta denboran zehar mantendu bada, garapen prozesu bat izan duela. Batzuk anonimoak dira, bai egiletza ezagatik, bai ezjakintasun edo egilearen izena jartzea ahaztu delako, eta beste batzuk sinadura dutenak dira. Gaur egun tradizionaltzat jotzen diren horietako batzuk XIX. eta XX. mendeetan izan zuten egiletza. Zentzu horretan, hedapenaren aldeko apustua bikoitza izan da: elementu berritzaile gisa ez ezik, kopiak esportatzeko beste talde batzuen aurrean erreferente gisa ere. Salbuespenak salbuespen, sortzen joan diren guztien ezagutzara iristea ia ezinezkoa denez, orain dauden izen eta abizenetako gutxi batzuk aipatuko ditugu: F. Bentaberryren Eskualdunak eta Sorgiñak; J. A. Urbeltzen Jaurrieta Dantza, Iribasko Ingurutxoa-Imotzeko Esku Dantza, Makeako Soka Dantza, Muriska…; J. Oñatibiaren Donibane eta Atako bandan; J. Uruñuela maisuaren Kontrapasa; F. Ascassoren Neska mutillak azkenian pozik; V. Olaeta maisuaren San Miguel de Arretxinaga edo Jorrai Dantza; I. Irigoien-J. Pertikaren Begoñako Aurreskua eta Ezpata Dantza.

Argia D. T. (Confolens (FRA), 1988//08/13-14) Iribasko Ingurutxoa-Imotzeko Esku Dantza
Sig.: IKE01-046_10

Beste batzuk, ordea, hainbat arrazoirengatik, eta XX. mendean adierazpen bereiziak direla kontuan hartuta ere, eragin handia izan dute gure garaietaraino gauzatzeari dagokionez, baina egiletza galdu edo ahaztu egin da. Tradizionaltzat jo daitekeenaren, aldaketa batekin erdibidean dagoenaren eta sorkuntza berritzat ikusten denaren arteko linboan dauden asko aipa ditzakegu: “Ibarzabal Arku Dantza”; Bizkaiko Arku Dantza; “ezpata dantza de las Encartaciones”; Kaskarot; Las ballestas; Eusko Dantza, eta abar.

Itxas Argia D. T. (Getxo, 2001) “Ibarzabal Arku Dantza”
Sig.: ITX01-013_06